Toàn cảnh Ngải Sơn Lăng
Trần Hiến Tông (1319 - 1341) tên húy là Trần Vượng, con thứ của vua Trần Minh Tông. Ông sinh ngày 17/5 năm Kỷ Mùi (1319). Năm 10 tuổi được vua cha truyền nối ngôi, ở ngôi 13 năm, vua mất ngày 11/6 năm Tân Tỵ (1341), thọ 23 tuổi. Ngày 16/8/1344 được an táng vào An lăng, phủ Kiến Xương (Thái Bình).
Năm 1381, để tránh nạn giặc Chiêm Thành vào cướp phá, khai quật mồ mả tổ tiên. Các vua Trần đang trị vì đã di chuyển thần tượng tiên tổ về vùng đất An Sinh - Đông Triều để an táng và lập miếu điện thờ cúng lâu dài, trong đó có lăng Ngải Sơn.
Vua lên ngôi từ khi còn trẻ tuổi và lại mất sớm nên việc điều khiển triều chính, dẹp loạn và giữ yên bờ cõi đều do Thượng hoàng Trần Minh Tông đảm nhận. Vua Trần Hiến Tông được sử sách ghi nhận là Người có “Tư chất tinh anh sáng suốt, vận nước thái bình, nhưng ở ngôi không được lâu, chưa thấy làm được gì nhiều”.
Theo “Đại Việt Sử ký toàn thư”, sau khi vua Trần Hiến Tông được an táng ở An lăng, phủ Kiến Xương (Thái Bình), đến năm 1381, được triều đình rước thần tượng về vùng đất An Sinh dựng lăng mộ, điện miếu thờ phụng. Thực tế lịch sử là từ năm 1320, hầu hết các lăng mộ vua Trần khi mất đều được đưa về an táng tại An Sinh - Đông Triều.
Qua sách “Trần Triều Thánh tổ các xứ địa đồ”, kết quả nghiên cứu khai quật khảo cổ, các di vật còn lại tại Ngải Sơn lăng cho thấy: Ngải Sơn lăng là lăng tẩm có quy mô rộng lớn, các hiện vật còn tìm thấy khá phong phú về gạch, ngói, mô hình tháp đất nung. Tại di tích hiện còn các tượng quan hầu đứng chầu, tượng linh thú phủ phục, tượng rùa đá , bia đá... vốn được đặt trên đường “thần đạo” của lăng theo từng cặp đối xứng nhau, đây được đánh giá là những di vật quý của nghệ thuật điêu khắc thời Trần (thế kỷ XIV).
Các tượng quan hầu đứng chầu, tượng linh thú phủ phục, tượng rùa đá , bia đá... vốn được đặt trên đường “thần đạo” của lăng theo từng cặp đối xứng nhau
Năm 2002, Công ty Than Mạo Khê đã phát tâm công đức, tu bổ, tôn tạo lại khu lăng mộ vua Trần Hiến Tông ngư hiện nay, hệ thống tượng quan hầu, thú đá, bia đá, các di vật cũng đã được sắp xếp trưng bày trong khuôn viên của lăng để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh của nhân dân, du khách xa gần.
Với những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học. Năm 2013, di tích Ngải Sơn lăng cùng với 13 điểm di tích nhà Trần đã được xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt .
